در قرن سوم که فشار و اختناق عباسیان بر ضد شعایر اهل بیت (علیهم السلام)، بخصوص یاد و نام امام حسین (علیه السلام) و عزادارى عاشورا، شدت یافت و متوکل عباسى در سال 236 مرقد مطهر حسینى را تخریب و با خاک یکسان کرد و بر زمین آن آب بست و زائران و عزاداران آن حضرت را به انواع شکنجه و اذیت گرفتار کرد، مورّخان و نویسندگان اهل سنت داستان مصیبت امام حسین (علیه السلام) و یاران او را در قالب تاریخ و قصه بازگویى نمودند و در واقع، حادثه کربلا از سینه ها به کتاب منتقل گردید و جاودانه گردید.

مهم ترین دانشمند اسلامى که روایات متعدد انقلاب عظیم کربلا را از یکى از گزارشگران معروف به نام لوط بن یحیى معروف به ابومخنف ازدى (متوفاى 157 ق) نقل کرده است و در این نقل تا میزان تحسین برانگیزى رعایت امانت و صداقت را نموده است، محمدبن جریر الطبرى (224 - 310ق) مى باشد.

طبرى تنها به نقل رویدادهاى حادثه کربلا از زبان ابومخنف اکتفا نمى کند، بلکه به داستان اسارت اهل بیت (علیهم السلام) و رویدادهاى کوفه و عزادارى مردم در مجالس عبیدالله زیاد و سپس شام مى پردازد و از تداوم کینه جویى و جسارت یزید بن معاویه به سرِ بریده امام حسین (علیه السلام) و تنفر برخى از اطرافیان و سوگوارى عده اى از مردم شام و همدردى آنان با اهل بیت (علیهم السلام) خبر مى دهد.¹ پس از طبرى این شیوه توسط سایر مورّخان اهل سنت پى گیرى شد که در ادامه مورد اشاره قرار خواهد گرفت. گاهى قصه گویان در کنار مرقد امام حسین (علیه السلام) آمده، عزاها و مصائب او را به زبان قصه مى گفتند.²

عزادارى در عصر آل بویه

در قرن چهارم، مرحله سوم خلافت عباسیان (657 - 132 ق) آغاز مى شود و قدرت خلفاى عباسى که سال ها قبل عملا به ترکان جنگجو و متعصب منتقل شده بود، به تدریج و با ضعف عناصر ترک به آل بویه شیعه مذهب انتقال یافت و در واقع، پس از فتح بغداد در سال 334 ق توسط احمد بن بویه معروف به معزالدوله قدرت سیاسى و نظامى قسمت اعظم جهان اسلام به آل بویه تعلق گرفت و این خاندان به اقدامات گوناگون از جمله رفع موانع عزادارى سیدالشهدا پرداخت.

با رفع موانع شدید سیاسى، عزادارى امام حسین گسترش فراوانى یافت و در ابعاد گوناگون ادبى و مردمى پیشرفت کرد. در این عصر افزون بر شاعران عربى زبان، شعراى فارسى سرا نیز به جمع عزاداران پرداخته، مردم فارسى زبان را در فارس، عراق عجم، خراسان، ماوراء النهر و شبه قاره به عزادارى امام حسین تشویق نمودند.

بغداد، که در زمان آل بویه مرکز اهالى تسنن و تشیع به حساب مى آمد و پیروان هر دو مذهب اسلامى در آن زندگى مى کردند، پس از ورود آل بویه و عمدتاً از دهه پنجاه قرن چهارم، در روزهاى عاشورا به صورت شهر تعطیل درمى آمد. گاهى مردم لباس سیاه به تن نموده، حتى برخى از اهل سنت همراه شیعیان در قالب دسته عزادارى به خیابان ها مى آمدند و به نوحه خوانى، سینه زنى و عزادارى مى پرداختند.³

در این عزادارى ها هرچند گاهى بین اهل سنت و تشیع اختلاف و حتى زد و خورد گزارش شده است، اما:

اولا، این درگیرى بین برخى اهل سنت، از جمله عده اى از حنابله و شیعیان بوده است نه همه حنابله و یا اهل سنت.

ثانیاً، در برخى از سنوات درگیرى گزارش شده؛ چنان که گاهى برخى از اهل سنت دست به شبیه سازى زده، براى مصعب بن زبیر مجلس عزا برپا مى کردند و یا عایشه را با سوار کردن زنى بر شتر در یادها زنده مى کردند.⁴

ثالثاً، در شهرهاى دیگر، از جمله مصر، مردم اعم از شیعه و سنى در کنار قبر ام کلثوم و نفیسه اجتماع مى نموده، به عزادارى مى پرداختند و مبالغ هنگفتى براى اطعام و عزادارى هزینه مى کردند. بنا به گفته مقریزى، این مراسم چنان در میان مردم عمدتاً سنى مذهب مصر ریشه دواند که پس از سقوط فاطمیان نیز تداوم یافت و ایوبیان با همه ضدیت با فاطمیان و تشیع نتوانستند آن را متوقف سازند.⁵

رابعاً، در شرق قلمرو خلفاى عباسى نیز پس از سقوط آل بویه (447) از اصفهان و حاکمیت سلجوقیان متعصب و سنى مذهب، اهل سنت همراه شیعیان به زیارت على بن ابى طالب (علیه السلام) و حسین بن على (علیه السلام) به نجف و کربلا رفتند و وفادارى خود را به امام حسین (علیه السلام) و انقلاب او نشان دادند.⁶ عبدالجلیل رازى قزوینى نیز به سوگوارى مردم سنى مذهب اصفهان در آن زمان اشاره مى کند و مى نویسد: «آن گه چون فروتر آیى، معلوم است که خواجه بومنصور ماشان [اصفهانى]، که در مذهب سنت در عصر خود مقتدا بوده است، هر سال این روز [عاشورا] این تعزیت به آشوب و نوحه و غریو داشته اند و هر که رسیده باشد دیده و دانسته باشد و انکار نکند.»⁷ در سال 458 نیز در بغداد مغازه ها تعطیل گردید و مردان با سینه زنى و نوحه خوانى و زنان با پریشان کردن مو و گریه و زارى براى امام حسین (علیه السلام) سوگوارى نمودند و خلیفه عباسى تنها به این خواسته اکتفا کرد که برخى شیعیان تندروى نکرده، سبّ صحابه نکنند.⁸

 

---

پی نوشت ها:

(1) - تاریخ طبرى، ج 5، ص 465.

(2) - جاحظ، البیان و التبیین، ج 1، بیروت، دارالکتب العلمیه، ص 179.

(3) - اسماعیل بن کثیر، البدایة و النهایة، ج 11، بیروت، مؤسسه التاریخ الاسلامى، ص 276، 286، 296، 302، 359، 381.

(4) - اسماعیل بن کثیر، البدایة و النهایة، ج 11، بیروت، مؤسسه التاریخ الاسلامى، ص 276، 286، 296، 302، 359، 381.

(5) - تقى الدین مقریزى، المواعظ و الاعتبار فى ذکر الخطط و الآثار، مصر، مؤسسه الفرقان للتراث الاسلامى، ص 18ـ314.

(6) - البدایة و النهایة، ج 12، ص 77.

(7) - نقض، ص 317 / ص 114.

(8) - نقض، ص 317 / ص 114.

منبع: عزادارى امام حسین علیه السلام در میان اهل سنّت، عبدالمجید ناصرى

نوشته شده در چهارشنبه 89/10/15ساعت 6:8 عصر توسط حمید امامی نظرات ( ) |